Phân tích đoạn thơ, phân tích giá trị nội dung hay giá trị nghệ thuật của đoạn thơ là dạng bài thi vào lớp 10 thường gặp.
Dạng bài viết về tác phẩm thơ thường chiếm khoảng 5,0 điểm trong bài thi. Để giúp học sinh đạt điểm cao, Ms. Cô Nguyễn Thị Thu Trang – giáo viên văn Hệ thống giáo dục HOCMAI hướng dẫn các em giải từng dạng bài về tác phẩm thơ thường gặp.
Kiểu bài phân tích hoặc cảm nhận về một bài thơ, khổ thơ
Đây là kiểu bài phổ biến nhất và chiếm nhiều chỗ nhất trong thể văn chính luận của các tác phẩm thơ. Với dạng bài này, học sinh phải học thuộc lòng văn bản thơ và làm theo ba bước:
Bước 1: Xác định vị trí và nội dung chính của khổ thơ hoặc khổ thơ mà đề yêu cầu.
Bước 2: Phân tích các bức tranh, các bước nghệ thuật, từ ngữ biểu cảm. Đây là bước quan trọng nhất, nắm bắt được nhiều kiến thức nhất và thể hiện rõ nhất kỹ năng làm bài của học sinh.
Bước 3: Tổng kết vẻ đẹp của hình tượng thơ, tình cảm của tác giả hoặc nhân vật trữ tình được thể hiện trong đoạn thơ hoặc bài thơ.
Ví dụ: Cuộc đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh là nguồn cảm hứng vô tận cho sáng tạo nghệ thuật. Một nhà thơ đã viết:
“Tôi nằm xuống trong giấc ngủ bình yên
Giữa vầng trăng sáng dịu dàng
Vẫn biết rằng bầu trời xanh là mãi mãi
Nhưng tại sao lại nghe nhịp tim của tôi!”
(Ngữ văn 9 tập 2, NXBGD 2017, trang 58)
Bước 1: Khổ thơ thứ ba của bài thơ “Viếng lăng Bác” nhà thơ Viễn Phương nêu cảm nghĩ của mình khi ở lăng Bác.
Bước 2: Những hình ảnh nổi bật trong khổ thơ: Giấc ngủ êm đềm, trăng sáng dịu hiền, bầu trời trong xanh. Các biện pháp tu từ: Nói giảm, nói tránh, ẩn dụ có thể làm thay đổi cảm nghĩ.
Khổ 3: Đoạn thơ thể hiện niềm xúc động dạt dào và nỗi tiếc thương vô bờ bến của nhà thơ đối với Bác Hồ.
Phân tích một giá trị trong nội dung của một bài thơ
Với kiểu bài này, học sinh thường gặp khó khăn do đề bài không nêu cụ thể vấn đề cần nghị luận. Vì vậy để giải được yêu cầu của bài toán học sinh phải thực hiện theo 3 bước:
Bước 1: Xác định giá trị nội dung của đoạn thơ, đoạn thơ.
Bước 2: Thực thi giá trị đó bên trong các đối số.
Bước 3: Tìm dẫn chứng trong bài thơ để chứng minh cho luận điểm.
Ví dụ:
“Không gương không phải vì xe không có gương
Quả bom lắc và vỡ
Tận hưởng buồng lái mà chúng ta đang ngồi
Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng
Thấy gió vào lau mắt cay
Thấy đường thẳng đến trái tim
Nhìn thấy những vì sao trên bầu trời và những chú chim đột ngột
Giống như lao vào buồng lái”
(Trích Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Phạm Tiến Duật)
Em hãy nêu cảm nhận của mình về hình ảnh người lính trong hai khổ thơ trên. Từ đó, liên hệ với một tác phẩm khác cũng viết về người lính để thấy được sự gặp gỡ của các tác giả viết về đề tài này. (Đề thi vào lớp 10 môn văn TP.HCM năm 2018).
Bµi 1: Giá trị trong hai khổ thơ trên là hình ảnh những người lính trên những chiếc xe không kính.
Bước 2: Cả hai khổ thơ đều thể hiện tư thế ung dung, tự hào của những người lính trên chiếc xe không gương và tinh thần lạc quan, bất khuất của họ.
Bước 3: Hình ảnh và chí khí của người lính được thể hiện qua các từ: Bình lặng sao trời cánh chim chợt về, đường thẳng vào tim… Thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên.
Liên hệ với một tác phẩm khác cũng viết về người lính, đó là bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu để thấy được nét tương đồng giữa những người lính.
Phân tích giá trị nghệ thuật của bài thơ
Đây là dạng bài khá khó đối với học sinh nên trong quá trình ôn thi, học sinh cần chú ý đến các yếu tố về giọng điệu, mạch cảm xúc, biện pháp tu từ của bài thơ. Đối với bài này học sinh thực hiện theo các bước sau:
Bước 1: Xác định giá trị nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ.
Bước 2: Triển khai các giá trị nghệ thuật cho các luận điểm.
Bước 3: Tìm dẫn chứng trong đoạn văn, đoạn thơ để chứng minh cho các luận điểm trên.
Ví dụ: Có ý kiến cho rằng, trong bài thơ “Ánh trăng”, Nguyễn Duy thể hiện giây phút trầm tư suy ngẫm về bài học triết lý sâu sắc thông qua những hình ảnh ẩn dụ giàu ý nghĩa. Phân tích bài thơ “Ánh trăng” để làm sáng tỏ nhận định trên.
Bước 1: Học sinh phải giải thích nội dung của câu nói trên. Việc đánh giá giá trị của bài thơ “Ánh trăng” mang tính chất triết học.
Bước 2: Triết lý của bài thơ là cách ứng xử của con người trong quá khứ và đạo lý uống nước nhớ nguồn.
Bước 3: Tìm dẫn chứng chứng minh tính triết lí của bài thơ. Đây là những ẩn dụ được sử dụng trong bài thơ.
Ngoài ra, trong quá trình phân tích lập dàn ý của bài văn nghị luận về một tác phẩm thơ, học sinh nên sắp xếp từ ngữ, hình ảnh, biện pháp nghệ thuật của bài thơ. Ngoài ra, học sinh cần nắm chắc kiến thức về các biện pháp nghệ thuật tu từ như ẩn dụ, nhân hóa, ví von, điệp ngữ, nói giảm, v.v. Đây là mấu chốt giúp học sinh đạt điểm cao.
Bệnh đa xơ cứng. Nguyễn Thị Thu Trang lưu ý thêm, một bài văn thơ cần có bố cục rõ ràng, ngôn từ xúc động và thể hiện được cảm xúc chân thành của người viết trước những hình ảnh, vần điệu của bài thơ. Để đạt được điều này, các em hãy thường xuyên luyện tập qua các đề thi năm ngoái, đặc biệt khi làm bài thi, hãy rõ ràng trong tư duy và phát triển lập luận mạch lạc, lập dàn ý. Trước tiên hãy làm bài.
(Theo Thế Dân,
